Öğrenme Düzeyini Belirleme

Öğrenme düzeyini belirleme amacını güden değerlendirmeler, ders veya kursların tümünün ya da belli kesimlerinin bitiminde yapılır. Bu açıdan bakıldığında, düzey belirleme amacıyla kullanılacak ölçülerin elde edilmesine yarayacak testlerin, izleme testlerinden daha geniş kapsamlı olması gerektiği ortaya çıkar. Sonuçlara bakılarak, gerçekleştirilmesi planlanmış olan hedefler doğrultusunda ne derecede bir ilerleme sağlanabilmiş olduğu ortaya konur.

Hedeflerle tutarlı öğrenme düzeyini belirlenmesi amacıyla izlenen yolun ne olacağı, bir yandan düzey belirleme amacıyla kullanılacak ölçme araçlarının, öte yandan da bu test sonuçlarından hesaplanacak olan öğrenme düzeyi göstergelerinin sayı ve çeşidine bağlıdır.

Bir ders veya kursun tümünde ya da belli bir kesiminde gerçekleşen, hedeflerle tutarlı öğrenme düzeyi, kimi kurumlarda tek bir düzey belirleme testiyle yoklanabilir. Özellikle bütün hedefleri aynı alanda, örneğin bilişsel olan ders veya kursları tümünde ya da belli bir kesiminde gerçekleşen, hedeflerle tutarlı öğrenmeler tek bir testle yoklanabilir. Değişik alanlara düşen hedeflerde ise bu alanların her birine düşen hedeflerin sayı ve önemleri de birbirinden farklı olabilir. Bu yüzden, bir ders veya kursun tümünde ya da belli bir kesiminde gerçekleşen, hedeflerle tutarlı öğrenmelerin tek bir testle yoklanması olanaksız olabilir. Hedeflerin her bölümü ayrı ve değişik bir testle yoklanabilir. Hedeflerle tutarlı öğrenme düzeyini yoklamak için bir ya da birden fazla testten yararlanılabileceği gibi, bu testlerin sonuçlarından da bir ya da daha fazla sayıda öğrenme düzeyi (erişi) göstergesi hesaplanabilir.

Bir ders veya kursun tümünde ya da belli bir kesiminde gerçekleşen, hedeflerle tutarlı öğrenme düzeyi değişik testlerle yoklanmışsa, bu testlerden her biri ile yoklanan hedeflerin sayı ve önemlerine ek olarak, bir noktanın daha göz önünde tutulması gerekir. Bu nokta da, kullanılan testlerin geçerlik ve güvenirlikleridir. Önceki bölümlerden hatırlanacağı gibi, her testin geçerlik ve güvenirliği birbirinin aynı olmaz ve geçerlik ve güvenirliği yüksek olan bir test, düşük olana göre gerçeğe daha yakın ölçüler verir. (Burada ele alınmamakla birlikte bazen, aynı hedefler doğrultusunda erişilmiş olan düzey belirlenirken değişik testlerden elde edilen puanların bileşkeleri alınır. Bu bileşkeler alınırken de, sonuçlarından yararlanılan testlerin geçerlik ve güvenirliklerine bakılır; geçerlik ve güvenirliği yüksek olan testten alınan puana daha çok ağırlık verilir.)

Birden fazla düzey belirleme testinin kullanıldığı durumlarda bu testlerden elde edilen puanların, hem testlerden her biriyle yoklanan hedeflerin sayı ve önemlerine, hem de bu testlerin geçerlik ve güvenirliklerine bakılır. Bir yandan, yokladığı hedefler daha çok ve önemli, öte yandan da geçerlik ve güvenirliği daha yüksek olan testlerin puanlarına daha çok ağırlık verilerek bu puanların bileşkeleri (doğrusal bileşimleri) hesaplanır. Böylece hesaplanan bileşkeler, ilgili ölçütlerde karşılaştırılarak değerlendirmeler yapılır.

Bu durumda kullanılan düzey belirleme testi sayısı değişebileceği gibi, test sonuçlarında hesaplanacak öğrenme düzeyi göstergesi sayısı da değişebilir. Hesaplanacak olan öğrenme düzeyi göstergesi tek ise bu gösterge, tek bir düzey belirleme testi uygulanmışsa bu testten elde edilen toplam test puanı olacaktır. Hesaplanacak öğrenme düzeyi göstergesi tek olmakla birlikte birden çok sayıda düzey belirleme testi uygulanmışsa, bu durumda kullanılacak olan gösterge de, bu düzey belirleme testlerinden elde edilen toplam test puanlarının uygun bir bileşkesi (doğrusal bileşimi) olacaktır.

Hesaplanacak olan öğrenme düzeyi göstergesi sayısı birden çok ise durum şöyle olacaktır: Kullanılan öğrenme düzeyi testi tek ise, böyle bir durumda, gerçekleşmesi beklenen her hedef, her hedef grubu, hedefleri gerçekleştirmek için yararlanılan her ünite, her ünite grubu – her hedef-ünite ya da hedef grubu – ünite grubu kesişimi için ayrı birer öğrenme düzeyi göstergesi düşünülmüş olabilir.

Bileşke hesaplamada, farklı ağırlıklar da kullanılabilir. Ancak kullanılan ağırlıklar ne olursa olsun bunların, hedeflerin önemi ve ölçülerin geçerlik ve güvenirlikleri ile ilgili olarak daha önce verilen kurallara uygun olarak saptanması gerekir. Uygulamalarda karşılaşılabilecek olan değişik durumlarda, ağırlık sırasına ilişkin kurallara uyma koşulu ile değişik ağırlıklandırmalar yapılabilir.

Elde ister bir tane, isterse birden fazla sayıda puan ve bileşke olsun, değerlendirme sırasında bunlar, uygun ölçütlerle karşılaştırılır. Ölçüt, eldeki ölçme sonucunun (puan, alt puan ya da bileşkenin) belli bir amaçla işe yarayıp yaramayacağını gösterir. Ölçüt ölçülen niteliğin belli bir amaçla işe yarama koşulu olarak da düşünülebilir. Kimi ölçütler nicel (sayısal), kimi ölçütler ise nitel olarak belirlenmiştir. Ayrıca, kimi ölçütler zaman ve yere göre değişmeyecek, kimi ölçütlerde aksine, zaman ve yere göre değişik anlamlara gelebilecek biçimde ifade edilmiştir.

Ölçme sonuçlarının karşılaştırıldığı ölçüt “mutlak” bir ölçüt ise, yapılan değerlendirmeye mutlak değerlendirme denir. Ölçme sonuçların karşılaştırıldığı ölçüt “bağıl” ise böyle değerlendirmeye de bağıl değerlendirme denir. Dikkat edilirse, bir değerlendirmenin mutlak ya da bağıl olması, değerlendirilmekte olan ölçüler ile değil, bu amaçla kullanılan ölçütle ilgilidir (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 232-245).