Gözlem Koşullarının Birleştirilmesi

Son olarak, bir testte yoklanan davranış öğe ya da işaretçileri üzerindeki kayıtlarında verilen sayısal değerlerin hangi yolla ve nasıl birleştirileceği de test planında belirtilmiş olmalıdır. Her biri bir gözlem kaydının “dönüşüğü” olan sayısal değerler, genellikle tek başlarına kullanılmazlar; çünkü bunların geçerlik ve güvenirlikleri düşük olur. Bu sayısal değerler, belli yollarla birleştirilerek daha güvenilir ve geçerli ölçüler haline getirilirler.

Yoklanan davranışların öğeler ya da duruma göre işaretçileri üzerindeki gözlem kayıtlarının sayısal karşılıkları bazen tek, bazen de birden fazla bileşke (puan) haline dönüştürülür. Tek bileşke hesaplanırsa buna test puanı denir. Birden fazla bileşke hesaplanırsa, bunlardan biri test puanı, ötekiler de alt puanlardır.

Bir testle elde edilen gözlem kayıtlarının tek bileşke halinde mi, yoksa birden fazla bileşke halinde mi özetleneceği, büyük ölçüde sonuçların hangi amaçlarla ve nasıl kullanılacağına bağlıdır. Test puanlarına dayalı olarak geliştirme girişimlerinde bulunulacaksa gözlem kayıtlarının, teşhise elverişli olması için birden çok bileşke halinde özetlenmesi gerekir. Örneğin adayların öğrenme ihtiyaçları belirlenecekse, dersin aday hedefleri arasından onun belli bir yer ve zamandaki işlenişiyle ilgili hedefler seçilecek demektir. Bu nedenle, aday hedeflerden her biri ile ilgili ayrı bir bileşke, ayrı bir alt puan hesaplanırsa, bu bileşkelerden her biri bir aday hedefin daha önceden gerçekleşmiş olma derecesini gösterir. Aday hedefler bu yolla incelenerek hangilerinin istenen yetkinliğe erişmemiş ya da hiç öğrenilmemiş olduğu kolayca anlaşılabilir. Adayların belli bir derse hazır oluş düzeyleri belirlenecekse, yine birden çok bileşke, alt puan hesaplanacak demektir. Bu bileşkelere bakarak, hangi önkoşulların öğrenilmiş ve kullanılmaya hazır, hangi önkoşulların ise henüz öğrenilmemiş olduğu tek tek ortaya konabilir. Adayların öğrenme eksikleriyle, güçlüklerinin belirlenmesinde de durum aynıdır. Bu son amaçla da, birden çok alt puan hesaplanması gerekir. Hatta bu amaçla, madde puanları da kullanılabilir; çünkü bunlardan her biri, bir öğrenin öğrenilme derecesini gösterebilir. Özellikle tek madde ile yoklanan öğeler için durum böyledir. Öğretim programının işe yararlığı veya öğretim hizmetinin etkililiği belirlenecek ve bu belirlemeleri geliştirme çalışmaları izleyecekse, bu amaçlarla yapılan ölçme sonuçlarının da birden çok alt puanla özetlenmesi gerekir.

Öğretim programının işe yararlığı veya öğretim hizmetinin etkililiği hakkında tek gösterge yeterli ise, yani sonuçlara dayalı bir geliştirme çalışmasına girilmeyecekse, bu amaçlarla yapılan ölçme sonuçlarının tek puan halinde özetlenmesi yeterlidir. İleri bir teşhis ve geliştirme düşünülmüyorsa, adayların hedeflerle tutarlı öğrenme düzeylerinin belirlenmesinde de ölçme sonuçlarının tek puan halinde birleştirilmesi yeterli olabilir. Sonuç olarak, ayrıntıları ortaya koyma, teşhis ve geliştirme girişimleri için birden çok puan, bütüncü bir gösterge elde etmek için ise tek puan yeterli olacaktır.

Yoklanan davranış öğe ya da işaretçileri üzerindeki gözlem kayıtlarının tek puan halinde mi, yoksa birden çok puan halinde mi birleştirileceğine karar verilmeli ve bu karar test planında belirtilmelidir. Gözlem sonuçları ister tek, isterse birden çok puan halinde birleştirilecek olsun, test planında, birleştirmenin nasıl yapılacağı da belirtilmiş olmalıdır.

İster tek, isterse birden fazla puan hesaplanacak olsun, bu hesaplama nasıl yapılacak, yani davranış öğe ya da işaretçileri üzerindeki gözlem kayıtlarına verilen sayısal karşılıklar nasıl birleştirilecektir? Seçmeli ve öteki çok sorulu, kısa cevaplı testlerde, soruların doğru cevaplarına verilen sayısal karşılıkların (madde puanlarının) toplanması yoluna gidilmektedir. Testteki kimi sorulara verilen doğru cevapların ötekilerden daha güçlü kanıtlar olabileceği inancı sürmekle birlikte, buna uygun bir ağırlıklı toplam alma yoluna gidilmemektedir. Özellikle gözlem kayıtlarından her birinin, davranışın çok küçük ayrıntılarıyla ilgili olması veya bunların aynı güçte kabul edilebilmeleri halinde genellikle bu yola başvurulmaktadır. Bazen, derece bildiren sayıların bile doğrudan toplandığı görülmektedir. Ancak böyle bir yol, her zaman, her yer ve durumda uygun olmayabilir.

Kimi durumlarda, yoklanan davranış öğeleri ya da duruma göre işaretçiler üzerindeki gözlem kayıtlarına verilen sayısal değerler, ilgili davranışın varlığını gösterme güçlerine uyumlu bir biçimde ağırlıklandırılarak toplanmaktadır. Kullanılan tekniğin ne olduğu bu noktada önemli olmamakla birlikte bu amaçla, regrasyon çözümlemeleriyle belirlenmiş olan ağırlıklardan yararlanılmaktadır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 155-156).