Madde ve Durumların Belirlenmesi

Test planında, testin kullanılış amacı, bu amaçla yoklanacak davranışlar, yoklanacak davranışların gözleme elverişli öğe veya işaretçileri ve bu öğe veya işaretçilerden testte yoklanacak olanların sayı ve sıklıkları belirlendiğinde, test hazırlama sırasında ne yapılacağı ana çizgileriyle ortaya konmuş demektir.

Test madde veya durumlarının belirlenmesi sırasında yapılan ilk iş, yoklanacak davranışın kişide bulunup bulunmadığını aldatmaz bir biçimde ortaya koyabilecek bir “düzen” düşünmektir. Bu amaçla kullanılmak üzere öyle bir düzen bulunmalıdır ki bu düzende, yoklanacak davranışa belli bir yetkinlikle sahip olanlar bu davranışlarını gösterebilmeli; davranışa belli bir yetkinlikle sahip olmayanlar ise gösterememelidir. Bulunan düzen benzerleri arasında bu açıdan en güçlü ve en elverişli düzen olmalıdır.

Önce de belirtildiği gibi, çoğu halde bu davranışların tüm belirtileri değil, onun kritik öğe veya işaretçileri gözlenir. Bu noktayı da göz önünde tutarak test madde veya durumlarını belirleme işlemini daha açık bir şekilde otaya koyabilir. Test madde veya durumları belirlenirken ilgili kişilerin, yoklanacak davranışın öğe veya işaretçilerini gösterebilecekleri düzenler düşünülür. Öyle düzenlerin bulunmasına çalışılır ki, bu düzenlerde, sadece yoklanacak davranışa sahip olanlar böyle öğe veya işaretçileri gösterebilsin; davranışa sahip olmayanlar bu öğe veya işaretçileri gösteremesin.

Bir test maddesi veya durumunun gücü onun, yoklanacak davranışa belli bir yetkinlikle sahip olanlarla olmayanları birbirinden ayırmadaki katkısına bağlıdır. Bu nedenle, test maddeleri veya durumları belirlenirken, yoklanacak davranışa belli bir yetkinlikle sahip olanları, olmayanlardan iyi ayıracak güçte madde veya durumların neler olabileceği düşünülür.

Test madde veya durumlarını belirleme işinin ne demek olduğunu ana çizgileriyle bu şekilde koyduktan sonra, test madde veya durumlarının belirlenmesinde göz önünde tutulacak başlıca noktaları ele alabiliriz.

TEST MADDE VEYA DURUMLARI BELİRLENİRKEN GÖZ ÖNÜNDE TUTULACAK NOKTALAR

Test madde veya durumları belirlenirken aynı amaca hizmet edebilecek test madde ve durumları arasından (a) geçerliği ve (b) güvenirliği yüksek olanların, bunlar arasından da (c) kullanışlı olanların seçilmesine çalışılır. Kimi durumlarda, kullanışlılık uğruna geçerlik ve güvenirlikten bir dereceye kadar ödün verilebilse de bunların önem ve öncelik sıraları genellikle yukarıda verildiği gibidir. Belirlenen test madde veya durumlarının davranışı yoklamaya elverişliliği, yani geçerlik ve güvenirliği daha önemlidir. Bu iki koşulu da karşılayan test madde veya durumları arasından kullanışlı olanlar seçilir.

Test madde ve durumları için güvenirlik, kişiyi bir davranışı gösterme durumunda bırakma ve bunu, kişiye ve zamana bağlı olmadan aynı biçimde yapma, yani kişi ve zaman değişse de aynı işlevi yerine getirme gücünün bir göstergesidir. Kimi test madde veya durumları bu bakımdan kararlı bir hizmet sağlarken başka test madde veya durumları bu derecede kararlı olmamaktadır. Daha önce bir testin güvenirliği için sözü edilen genelleme, test madde veya durumları için de doğrudur. Hiçbir test madde veya durumu her zaman için, her kişide aynı davranışı davet etme bakımından tam bir kararlılık göstermez. Ancak bir test veya madde durumunun bu açıdan ne derecede bir kararlılık gösterebildiği önemlidir. Bu bakımdan kararlılığı yüksek olan test madde veya durumlarının bulunmasına çalışılır. Zaman ve yer değişse de kişilerin aynı davranışı göstermelerini sağlama gücü yüksek olan test madde veya durumlarında oluşan bir test de kararlı, yani güvenirliği yüksek bir test olacaktır.

Test madde veya durumları için geçerlik, madde veya durumun kişiyi, başka bir davranışı değil de yoklanacak olan davranışı gösterme durumunda bırakma ve bu yolla, ilgili davranışa sahip olanları sahip olmayanlardan ayırma gücünün göstergesidir. Bu iki koşulu da karşılayan test madde ve durumlarının geçerlikleri yüksektir. Test madde veya durumlarının geçerliği hiçbir zaman tam olmaz. Sözgelimi, elde bir grup insan var ve bunlardan hangilerinin bir davranışa sahip olduğu belirlenecekse, bu insanlar arasından davranışa sahip olanları eksiksiz olarak ayırabilecek bir test maddesi veya durumu bulmak olanaksızdır. Bunun bir nedeni, insan davranışlarından büyük bir bölümünün tek ve aldatmaz işaretçisi bulunmayan davranışlar olmasıdır. Bu durumun öteki nedenlerinden biri de, test madde veya durumlarının güvenirliklerinin tam olamamasıdır. Kimi test madde veya durumlarıyla, ilgilenilen davranışa belli bir yetkinlikle sahip olan ve olmayanların daha çoğu, kimi test madde veya durumlarıyla ise daha azı doğru olarak ayrılabilir. Bu noktada önemli olan böyle bir durumda, davranışa belli bir yetkinlikle sahip olan ve olmayanların elden geldiğince çoğunu doğru olarak ayırabilecek test madde ve durumları bulmaktır.

Test madde veya durumları belirlenirken, ödenebilecek paha ile istenen geçerlik ve güvenirlik düzeyi arasında da bir denge sağlanmaya, bir optimumun bulunmasına çalışılır. Genel olarak, yüksek geçerlik ve güvenirlik, yüksek paha demektir. Bu yüzden çoğu durumlarda, kabul edilebilecek en düşük geçerlik ve güvenirlik düzeyinde sonuçlar verebilecek, en kullanışlı test madde veya durumlarının bulunmasına çalışılır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 171-173).