Öğrenme ve Kazanımları İzleme

Öğrenmeleri izleme amacını güden değerlendirmelerde temel amaç, adayların öğrenme eksikleri ile onların bu eksiklerine yol açmış olması beklenebilecek güçlükleri ortaya çıkarmaktır. Böyle bir değerlendirmenin sonuçları, güçlükleri ortadan kaldırarak öğrenme eksiklerini tamamlama girişimlerinde kullanılacaktır.

Yukarıdaki tanıtmadan da anlaşılacağı gibi, öğrenmelerin izlenmesinde iki amaç vardır: Bunlardan biri öğrenme eksiklerinin, ikincisi de bu eksiklere yol açmış olması beklenebilecek olan güçlüklerin ortaya çıkarılmasıdır. Bu iki amaçla da, verilen izleme testi sonuçlarından yararlanılır; ancak bunlardan yararlanma biçimi bir amaçtan diğerine değişir.

İzleme testi sonuçlarından yararlanarak öğrenme eksikleri nasıl belirlenebilir? Önceki bölümlerde de belirtildiği gibi izleme testleri, öğrenilmesi beklenen her öğe (kritik davranış) ile ilgili en az birer madde (soru) bulunan testlerdir. Bu testlerin geliştirilmesi sırasında maddelerin, ilgili oldukları kritik davranışları yoklama güçleri üzerinde durulmuş ve testteki her maddenin, ilgili olduğu davranışı yoklayıcı olması sağlanmıştır. Böyle olunca, ünite sonunda izleme testini alan bir adayın öğrenme eksikleri, onun her öğe ile ilgili maddeye ya da maddeler grubuna verdiği cevap ya da cevaplar incelenerek ortaya konabilir. Eğer bir öğe ( kritik davranış) tek maddeyle yoklanmışsa, bu maddeye verilen cevap doğru ise bu öğe öğrenilmiş yanlış ise öğrenilmemiş demektir. Bir öğe birden fazla madde ile yoklanmışsa bu maddelerin tümüne verilen cevapların birlikte incelenmesi gerekir. Bir aday bu tür sorulardan hiçbirini doğru cevaplamamışsa, bu maddelerin yokladığı öğeyi öğrenmemiştir. Aday birden fazla maddeden sadece şansla doğru olarak cevaplanabilecek kadarını doğru, ötekileri yanlış cevaplamışsa, yine ilgili davranışı öğrenmemiş demektir. Eğer bir aday, böyle maddelerin tümünü doğru cevaplamışsa, bu aday ilgili davranışı öğrenmiştir. Bir davranışı yoklayan maddelerden sadece bir kısmını doğru cevaplamış olan bir aday ise, bu davranışı, en azından istenilen düzeyde öğrenmemiş demektir. Böyle bir adayın, yanlış cevapları oranında yetersiz kaldığı düşünülebilecektir. İzlenme testinde hangi öğelerin yoklanmakta olduğu ve hangi öğenin, hangi maddelerde yoklandığı bilinmekte olacağından bu amaçla başka bilgilere gerek yoktur.

Adayların öğrenme eksiklerine yol açmış olması beklenebilecek güçlüklerin belirlenmesinde, öğrenme eksiklerinin belirlenmesinde farklı bir yol izlenir. Öğrenme eksiklerine yol açmış olması beklenebilecek güçlükler belirlenirken, öğelerin oluşturduğu aşamalı dizilerde kendini gösteren önkoşul olma ilişkilerinden yararlanılır. Bir öğenin (kritik davranışın) öğrenilmemiş olduğu ortaya çıkmışsa, bu öğenin öğrenilebilmesi için gerekli olan başka öğrenmeler olup olmadığına bakılır. Böyle bir öğenin öğrenilmesi için gerekli olduğu saptanmış bir önkoşul yoksa bir güçlüğün söz konusu olmadığı sadece bu öğenin öğrenilmesinde başarılı olunamadığı düşünülür. Öğrenilmemiş olduğu ortaya çıkan öğe (kritik davranış) aşamalı bir dizide yer alıyorsa, bu öğenin dizideki konumuna bağlı olarak değişik durumlar söz konusu olabilir. Öğrenilmesi beklenen bir öğe aşamalı bir dizinin ilk öğesi olabilir. Bu durumda, onun öğrenilebilmesi için bilinen bir önkoşul yok demektir. Böyle bir öğe ile ilgili durum, hiçbir aşamalı dizide yer almayan bir öğe ile ilgili durumun aynıdır. Öğrenilmesi beklenen öğe bir aşamalı dizide yer alıyor ve dizinin ilk öğesi değilse, o zaman yeni bir durum söz konusudur. Böyle bir öğenin öğrenilmiş olup olmadığı da yukarıdaki yolla saptanabilir. Öğe öğrenilmemişse, dizide ondan önce gelen (onun önkoşulunu oluşturan) öğenin öğrenilmiş olup olmadığına bakılır. Eğer önkoşul olan öğe öğrenilmişse, sadece bu son öğenin öğrenilmemiş olduğu, böyle bir sonuca yol açmış olması beklenebilecek ünite içi bir güçlük (öğrenme eksiği) bulunmadığı düşünülür.

Önkoşulları oluşturan birden fazla öğe varsa bunlar arasında da bir aşamalılık bulunabilir. Öğrenilmemiş olduğu görülen öğenin önkoşulları birden fazla olunca, öğrenme güçlüğü bunların herhangi biri ya da birkaçının eksikliğinden gelmekte olabilir. Güçlüğün hangi öğenin ya da öğelerin eksikliğinden gelmekte olduğunu ortaya çıkarabilmek için bu önkoşulların tümünün ayrı ayrı incelenmesi gerekir. Böyle bir incelemede, öğrenilmemiş olduğu görülen tüm önkoşul öğeler birer güçlük kaynağı olarak düşünülebilir. Öğrenilmemiş olduğu görülen bir öğenin önkoşulları da kendi ararlında aşamalı bir dizi oluşturuyorsa, önkoşulların öğrenilmiş olup olmadığına ilişkin incelemelerde, yine bu öğelerin tümüne bakılır. Yalnız bu son durumda, ötekilerden farklı bir durum söz konusudur. Önkoşullar arasındaki aşamalılığın bir sonucu olarak bu son durumdaki bir adayın, dizide belli bir yere kadar olan öğeleri öğrenmiş, ondan sonrakileri öğrenmemiş olması beklenir. İncelemeler sırasında yapılacak olan iş, adayın nereye kadar olan öğeleri öğrenmiş (veya nereden sonraki öğeleri öğrenmemiş) olduğunu belirlemektir. Dizide öğrenilmemiş olan ilk öğe bulununca, sonraki öğelerin, bu öğenin öğrenilmemiş olması yüzünden öğrenilememiş oldukları düşünülebilir. Böyle bir durumdaki eksik tamamlama yolu, önkoşulu ve sonra da onun üzerine kurulanı öğrenerek tüm öğrenme eksiklerini tamamlamak olacaktır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 226-232).