Değerlendirme

Değerlendirme bir karar verme işlemidir, bu yönüyle ölçmeden ayrılır. Ölçme işleminde, var olanın olanaklar ölçüsünde aslına uygun olarak betimlenmesine çalışılır. Değerlendirmede ise ölçme sonuçları alınır; ölçütle karşılaştırılır ve ölçme sonucunun, ölçütle belirlenen koşulu karşılayıp karşılamadığına bakılır. Değerlendirme, ölçülen özelliğe ilişkin bir kararla sonuçlanır. Bu karar, ölçülen özelliğin belli bir amaçla işe yarayıp yaramadığını gösterir. Ölçme sonucuyla belirlenmiş olan özellik hakkında bir karara varma işlemidir.

Değerlendirme işleminde, ölçme sonucu ile bir ölçüt arasındaki uyuma bakılarak bir karara ulaşılır. Değerlendirmede önemli olan, ulaşılan kararın doğruluğudur. Karar, ölçme sonucu ile ölçüt arasındaki uyuma dayandırıldığından, onun doğruluğu karşılaştırılan ölçme sonucu ile ölçütün doğruluğuna bağlıdır. Ancak ölçme sonucu ve ölçüt için doğruluk deyimi kullanılmaz. Ölçme sonuçları için önemli olan bunların olanaklar ölçüsünde hatadan arınmış olmasıdır. Bu ise ölçme sonuçlarının geçerlik ve güvenirliğine bağlıdır. O nedenle, değerlendirme sonunda doğru bir karara ulaşabilmek için, ölçme sonuçlarının geçerlik ve güvenirliğinin yüksek olması gerekir. Ölçüt için önemli olan ise, onun ölçülen özelliğin işe yarama ya da belli bir amaca elverişli olma derecesini doğru ve tam olarak göstermesidir. Ölçütün bu özelliğine ise onun yerindeliği denir. Öyleyse, değerlendirme sonunda varılan kararın doğruluğu, bir yandan ölçme sonuçlarının geçerlik ve güvenirliğine, öte yandan da ölçütün yerinde bir ölçüt olmasına bağlıdır.

Değerlendirme sonunda doğru bir karara varılabilmesi, bir yönüyle ölçme sonuçlarının hatadan arındırılmasına, yani ölçme sonuçlarının geçerlik ve güvenirliklerinin yükseltilmesine bağlıdır. Yapılacak ilk iş, ya geçerlik ve güvenirliği yüksek araçlar kullanmak, kullanılacak ölçme araçlarının geçerlik ve güvenirliklerinin yükseltmeye çalışmaktır. Geçerlik ya da güvenirlikleri yüksek ölçme araçları arama ya da bulunan ölçme araçlarının geçerlik ve güvenirliklerini yükseltmeye çalışma yolunda ne kadar çaba harcanırsa harcansın, geçerliği ve güvenirliği tam olan ölçme araçları elde edilemeyecektir. Durum ne olursa olsun, kullanılan ölçme araçlarının geçerlik ve güvenirlikleri tam olmayacaktır. Onun için, elden geldiğince bu nitelikleri yüksek olan araçlar kullanmanın yanı sıra, bulunan araçlardan da daha çok, geçerlik ve güvenirliği yüksek olanlarla elde edilen sonuçlara ağırlık tanımak gerekir. Tek ölçme aracı kullanılabilecekse bunun, olanaklar ölçüsünde en geçerli ve güvenilir ölçme aracı olmasını sağlamaya çalışmaktan başka yapılabilecek bir şey yoktur. Birden çok ölçme aracı kullanılabilecekse bu kez, bunlar arasından geçerlik ve güvenirliği en yüksek olanın verdiği sonuçlara en büyük, en düşük olanın verdiği sonuçlara da en küçük ağırlık verilerek tüm ölçütlerden bir bileşke elde edilmeli ve değerlendirme, böyle bir bileşke üzerinde yapılmalıdır.

Değerlendirmede doğru bir karara varılabilmesi başka bir yönüyle de ölçütün yerinde bir ölçüt olmasına bağlıdır. Her ölçüt, ölçme sonucunun değişik bir amaçla işe yarama koşulunu belirler. Belli bir amaçla değerlendirme yapabilmek için o amaçla kullanılabilecek, yerinde bir ölçüt aranmalıdır. Bulunan ölçütün yerinde bir ölçüt olup olmadığı incelenmelidir. Hazır bir ölçüt yok ise, yerinde bir ölçütün ne olabileceği düşünülmeli ve böyle bir ölçüt saptanmalıdır. Nereden ve nasıl bulunmuş olursa olsun, ölçütün yerindeliği görgül (ampirik) yollarla denetlenmelidir. Örneğin bir dersten geçme, daha sonraki dersleri öğrenebilir olma demekse, daha sonraki dersleri öğrenebilecek olanlarla öğrenemeyecek olanların ayrıldığı nokta ortaya konmalı ve bu noktayı gösteren ölçüt saptanmalıdır. Eğer bir dersten geçme, bu derste öğretilenleri değişik amaçlarla kullanabilme yani bu alanda yeterlik kazanmış olma demekse, öğretilenleri kullanabilenlerle kullanamayanların ayırım noktası belirlenmeli ve ölçüt, böyle bir noktayı ifade etmelidir (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 221-223).