Deneme Örnekleminin Seçimi Ve Sonuçlarının Analizi

Hazırlanan testin denenmesi için yapılacak ikinci iş, deneme uygulamasında yararlanılacak olan örneklemin seçilmesidir. Deneme örneklemi seçilirken iki nokta önemlidir. Bunlardan biri örnekleme yöntemi, ikincisi de örneklem büyüklüğü ile ilgilidir.

Deneme uygulamasında yararlanılmak üzere, testin uygulanacağı kitleyi temsilci bir örneklem seçilmiş olmalıdır. Gerekirse bu amaçla temsilci örneklem gruplarının seçilmesi ve bu gruplardan oluşan bir örneklemden yararlanılması da düşünülebilir. Testin uygulanacağı kitlenin yakından incelenmesi ile yukarıdaki iki yoldan hangisinin izlenmesi gerektiğine karar verilebilir. Ayrıntıları örnekleme yöntemleri ile ilgili kaynaklarda bulunabileceği üzere, ölçülecek niteliklere ilişkin yönleriyle kendi içinde birörnek sayılabilecek bir kitle için test hazırlanıyorsa, böyle bir testin deneme örneklemi, kitleden eş olasılıklı (random) örneklem yolu ile seçilebilir. Bu koşullarda eş olasılıklı örnekleme, kitleyi temsilci bir örneklem olmasını sağlayabilir. Ölçülecek niteliklere ilişkin yönleriyle kendi içinde değişik gruplardan (katmanlardan) bir kitle için test hazırlanıyorsa böyle kitleleri temsilci örneklem seçmek için dilimler içinde eş olasılıklı örnekleme yönteminden yararlanılabilir. Bunlardan başka ve daha özel durumlarla karşılaşıldığında, kitleyi temsilci örneklem seçimi için örnekleme uzmanlarından yardım istenebilir.

Örnekleme yöntemi belirlendikten sonra örneklem büyüklüğüne karar verilmelidir. Bu karar da verildikten sonra örneklem seçimine geçilebilir. Deneme uygulamasında yararlanılacak örneklemin büyüklüğü, test sonuçlarına dayalı olarak verilecek kararların önemiyle ilişkilidir. Test sonuçlarına dayanarak verilecek kararlar, ilgili kişi ve toplum için önemli sonuçlar doğurabilecekse deneme örneklemi büyüklüğünün de bu kararların önemine uyumlu bir biçimde artırılması gerekir. Uzmanların hazırlayarak adaylarına uygulayacakları testler için bir veya birkaç şubede yapılacak bir deneme uygulaması yeterli olabilir. Bu amaçla yaklaşık 120 kişilik bir örneklemden yararlanmak iyi olur. Çünkü bu büyüklükte, puanların dağılımı ile ilgili bazı önemli gereklerin (örneğin, normal dağılım koşulunun) karşılanmış olması beklenir. Zorunluluk varsa, bu gibi durumlarda daha küçük deneme örneklemleriyle de yetinilebilir. Daha titiz çalışmalarda deneme örneklemi 400 dolayında (hesaplamalar elle yapılacaksa 370) kişiden oluşturulmalıdır. Geniş kitlelere uygulanacak testler geliştirilirken en az 120 ve tercihen 400 kişilik bir deneme örnekleminden yararlanılmış olması beklenir. Özellikle faktör analizi ve başka çoklu regrasyon tekniklerinden yararlanılacaksa örneklem büyüklüğünün 1000 kişi dolayında olması, yeni bazı psikometrik modellerden yararlanılacaksa bu son türden analizlerin gereklerini karşılayabilmek için daha da fazla kişiden oluşması gerekebilir.

Test, cevap kağıdı ve varsa daha başka kayıt formlarının yeter sayıda çoğaltılması, uygulama yönergesinin hazırlanması, uygulayıcıların seçilerek yetiştirilmeleri, uygulamaya elverişli tesis ve donatımın bulunması, örnekleme yöntemi ile örneklem büyüklüğünün belirlenmesi ve belirlenen niteliklerde bir deneme örnekleminin seçilmesinden sonra, testin deneme uygulaması yapılabilir.

Bir testin deneme uygulamasından elde edilen sonuçlar değişik düzeylerde analiz edilebilir. Örneğin test puanlarının, test bölümlü ise alt test puanlarının ve madde puanlarının analizi yapılabilir. Bunların ilk ikisi yaklaşım ve kullanılan teknikler bakımından birbirine benzer. Bu nedenle bunlar birlikte ve test veya alt test puanları analizi ya da aynı anlama gelmek üzere test veya alt test analizi adı altında ele alınır. Bunlardan üçüncüsü özel bazı teknikler kullanılarak yapılır ve madde puanları analizi ya da aynı anlama gelmek üzere kısaca madde analizi olarak bilinir. Test ya da alt test puanları analizinde yapılan iş genellikle deneme uygulaması örneklemini betimleyen istatistikleri hesaplamaktır. Bu sırada örneğin puanların aritmetik ortalaması, standart sapması, puan dağılımlarının çarpıklık ve sivrilikleri, test puanı, alt puanlar ve ölçüt ölçüleri arasındaki ikili ve çoklu korelasyonlar bulunur. Bunlardan yararlanarak test puanı ile alt puanların teknik özelliklerinin, yani geçerlik ve güvenirliklerinin tahmin edilmesine ve testin bu özelliklerini geliştirici önerilerin belirlenmesine çalışılır. Bu analizlerde, bir bütün olarak test ile onun belli bölümlerinin deneme koşullarında nasıl işlediği ve daha iyi işlemesi için neler yapılması gerektiğinin belirlenmesine yarayacak bulguların ortaya konması için çaba harcanır.

Madde puanları analizi genellikle, maddenin kolaylığı ve buna bağlı olarak güvenirliği, ayırt etme gücü ve buna bağlı olarak geçerliği ve üçüncü olarak da doğru cevap dışındaki seçeneklerinin (çeldiricilerinin) işlerliği ile ilgili bulguları ortaya koymak için yapılır. Madde puanları analizleri, bir yandan ilgili oldukları maddelerin belli amaçla kullanılacak bir testte yer alıp alamayacağının, yer alması halinde testin güvenirlik ve geçerliğine ne derecede katkıda bulunabileceğinin, öte yandan da bu maddelerin geliştirilmesi için yapılması gereken çalışmaların belirlenmesine yarayacak bulguları ortaya koyma amacına yöneliktir. Madde puan analizleri, ilgili oldukları maddelerin seçiminde olduğu kadar bu maddelerin nasıl bir değişiklikle daha iyi (daha geçerli ve güvenilir) maddeler haline getirilebileceğinin belirlenmesinde de kullanılır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 193-195).