Duyuşsal Öğrenmelerin Ölçülmesi

Eğitimle gerçekleştirilmek istenen duyuşsal özellikler konusunda bilinenlerin bir bölümü şöyle özetlenebilir. Kimi uzmanlara göre belli objelere karşı ilgi ya da duruma göre ilgisizlik, bu objelere karşı olumlu ya da duruma göre olumsuz tutum (tavır) ve bir de, kimi durumlarda gerçekçi, kimi durumlardaysa olumlu olması beklenen özgüven (özkavramı, self-concept) olarak alınabilir. İlgi ve tutumların değiştirilmesi ve geliştirilmesi üzerinde sosyal psikolojide birçok araştırma yapılmış olmasına karşın, eğitimde bu tür araştırmalar azdır. Ayrıca az olan bu çalışmalarda da eğitimin hedefleri arasında yer alan duyuşsal özelliklerin geliştirilmesi ve ölçülmesi üzerinde durulmamıştır.

Eğitimin hedeflerinde kapsanmış duyuşsal nitelikteki davranışsal özelliklerin ölçülmesinde kullanılan ölçme araçları arasında ilgi, tutum ve özgüven (özkavramı) ölçekleri vardır. Bunların tümü, erişilmiş olan düzeyi belirleme amacıyla geliştirilmiş olan ölçme araçlardır. Bu araçlar duyuşsal hedefler doğrultusundaki öğrenme eksikleriyle bu eksiklere yol açmış olabilecek güçlüklerin belirlenmesi (izleme) amacıyla kullanılamazlar. Bu ikinci amaçla kullanılabilecek ölçme araçları yoktur. Üstelik bu son türden araçların nasıl olması, nasıl geliştirilmesi, gerektiği de pek açık değildir. Duyuşsal hedefler doğrultusundaki öğrenme eksikleri ile güçlüklerin belirlenmesinde kullanılabilecek izleme testleri, bu özelliklerin doğası ve gelişme biçimi açıklık kazandıktan sonra hazırlanabilecektir. Onun için duyuşsal öğrenmelerle ilgili eksikler ile bu eksiklere yol açmış olabilecek güçlüklerin belirlenmesi konusunda birkaç öneri ile yetinilecek; daha çok, hedefler doğrultusundaki öğrenme düzeyinin belirlenmesi üzerinde durulacaktır.

Duyuşsal nitelikteki hedeflerle ilgili öğrenme eksikleri ile bu eksiklere yol açan güçlüklerin belirlenmesi konusunda bazı zorluklar olduğu belirtilmişti. Ama bu konuda yapılabilecek ve yapılması halinde bir dereceye kadar etkili olabilecek bazı girişimler de vardır. Adayın duyuşsal nitelikteki hedeflerde kapsanmış olan duygu ve eğilimlerinin “obje”si olan varlık, olay ya da durumlarla uğraşırken başarılı olma isteğinin (need achievement), başarılı olma beklentisinin (expectation of succes) ve kendiliğinden (gönlüne bırakılması halinde) böyle bir uğraş için harcayacağı zamanın (perseverance) ölçülmesi ile, öğrenme eksikleri üzerinde değil ama öğrenmenin meydana gelmekte olup olmadığı ve öğrenme düzeyi üzerinde önemli bilgiler edinilebilir. Özellikle son olarak sözü edilen, gönüllü olarak harcanan zaman miktarı, kolayca ölçülebilen ve büyük ölçüde de işe yarayan bir göstergedir. Bir adayın belli bir konuya gönüllü olarak verebileceği zaman artmakta ise, bu adayın o konuya karşı olumlu, aksine kanıtlar var ise olumsuz bir yönelim geliştirmekte olduğu kabul edilebilir.

Duyuşsal nitelikteki hedefler doğrultusunda erişilmiş olan öğrenme düzeyini belirlemek için kullanılabilecek ölçme araçları da yukarıda sözü edilen, gönüllü olarak harcanan zaman, ilgi, tutum ve özgüven ölçekleridir. Bu ölçekler, devimsel ve bilişsel öğrenmelerin ölçülmesinde kullanılan ölçme araçlarından önemli farklar gösterir. Bu ölçeklerden son üçü genellikle cevaplayıcının belli birtakım yapay durumlarla etkileşmesine ve böyle bir etkileşim sırasında ortaya çıkan tepkilerin incelenmesine dayanır. Cevaplayıcının, ne sevip neyi sevmediğini, ne kadar ya da nelerden daha çok sevdiğini vb.ni soran maddelerde oluşan bu tür ölçekler daha çok, “öyle olsa idi cevaplayıcının ne hissedeceğine ya da nasıl davranacağına ilişkin sözü” ne dayanır.

Duyuşsal nitelikteki hedefler doğrultusunda erişilmiş olan öğrenme düzeyini belirlemek için, bu hedeflerin işaretçileri niteliğindeki gözlenebilir davranışların bir kez değil, uzunca bir süreyle gözlenmesi de önerilen başka bir yoldur. Bu yolun, ölçülerin geçerliği açısından yukarıdakilerden daha iyi olması beklenebilir. Ancak, bu yol, pratik güçlüklerle dolu ve pahası büyük olan bir yoldur; bu yolun kullanılışlığı sınırlıdır. Bu nedenledir ki, böyle bir yolu esas alan ölçekler yaygınlaşmamıştır.

Duyuşsal özellikler ölçülürken dikkat edilmesi gereken birkaç önemli nokta daha vardır. Adaylar yapay durumlarla etkileştirilerek bu etkileşimde ortaya çıkan tepkilerine bakılacaksa onların, kendi hallerine bırakılmış, yani tüm dış etkenlerin etkilerinden kurtarılmış olmaları önemlidir. Bu gereğin karşılanmaması durumunda adaylar, ne yapacaklarını gösterme yerine, kendilerinden beklendiğini sandıkları rolleri oynama yoluna gidebilirler. Böyle bir durum söz konusu olunca da, ölçülerin geçerliği bundan etkilenir. Özellikle, işaretçilerin uzun sürelerle gözlenmesi yoluna gidilecekse, gözlenecek işaretçilerin belirlenmesi, gözlem yapılacak zaman dilimlerinin örneklenmesi önem kazanır. Bu konularda uzman yardımı gerekebilir. Seçilen yol ne olursa olsun, gözlem sonuçlarının sayısal değerlere dönüştürülmesinde dikkatli olunmalıdır. Gözlem sonuçlarının sayısal değerlere dönüştürülmesi çok önemli ve genellikle uzmanlık isteyen bir iştir. Olanak varsa, gözlem sonuçlarının sayısal değerlere dönüştürülmesinde uzman yardımı aranmalıdır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 117-120).