Test Düzenleme

Yoklanacak davranışlar ister devimsel, ister bilişsel, isterse duyuşsal olsun, önce test maddeleri veya durumları hazırlanmalı; sonra da hazırlanan test madde veya durumları uygun bir biçimde bir araya getirilerek test düzenine sokulmalıdır.

Test düzenlemede yapılacak ilk adım, çeşitli test madde veya durumları hazırlanmışsa bunlardan birlikte ve aynı test içinde bulunabilecek olanları bir araya getirmektir. Test madde veya durumları için bir test içinde ve birlikte bulunabilme, daha çok uygulama koşullarında bağlıdır. Aynı düzende ve aynı yaklaşımla uygulanabilen (ve cevaplanabilen) test madde veya durumları bir araya getirilebilir. Bu yönden ele alındığında, hazırlanan test madde veya durumları ilk adımda, alan ve yaklaşım bakımından gruplanacak demektir. Bu adımda örneğin, (1) devimsel davranışları yoklayan test durumlarının, (2) bilişsel davranışları sözlü olarak yoklayan test maddelerinin, (3) bilişsel davranışları yazılı olarak yoklayan test maddelerinin, (4) duyuşsal davranışları yazılı olarak yoklayan test maddelerinin,… ayrı birer grupta toplanması gerekir.

Hazırlanan test madde veya durumlarından testleri oluştururken yukarıdaki gibi bir gruplamaya girmek gerekir; ancak, test düzenlemede bu kadarı da yeterli değildir. Test düzenlemede ikinci adım, yukarıda sözü edilen gruplardan her birinde yer alan test madde veya durumlarını alt gruplara ayırmaktır. Bu aşamada, devimsel davranışların yoklanmasında kullanılacak test durumlarının kendi içlerinde, gerekli tesis ve donatım benzerliği, birbirine hazırlayıcılık, birbiri arkasından yapabilme vb. yönlerden incelenmesi ve kümelenmesi gerekir. Bilişsel davranışların yoklanmasında kullanılacak test madde veya durumları ilkin test madde veya durumları biçiminde, daha sonra da her küme içinde madde türü, konu birliği, yoklanan davranış düzeyi benzerliği vb. açısından kümelenir. Örneğin seçmeli maddeler, aynı konuya dayalı maddeler, aynı davranışı yoklayan maddeler birer kümede toplanır. Duyuşsal davranışların yoklanmasında kullanılacak test madde veya durumları da yine ilkin maddeler ve durumlar olarak ve daha sonra da istenen tepki biçimlerine göre kümelenir.

Yukarıda ikinci adımda sözü edilen kümeleme, hazırlanan test madde veya durumlarının yokladığı davranış ya da dayandığı konu öğelerinin elverdiği ve ölçmeye yardımcı olduğu ölçüde sürdürülür. Test düzenlemede bundan sonraki (üçüncü) adım, kümelenen test madde veya durumların, kendi kümeleri içinde sıralanmasıdır. Bu amaçla, kolaydan zora doğru bir sıralama yapma yoluna gidilmesi önerilebilir. Kimi durumlarda, sırada ardışık konumlarda ye alan maddelerin birbirine hazırlayıcı olup olmamasına da bakılabilir. Örneğin, bilişsel davranışların yoklanması için hazırlanan ve yazılı tepki gerektiren test maddeleri, madde formu, konu birliği, davranış düzeyi benzerliği açılarından kümelendikten sonra bir de kendi içlerinde kolaydan zora doğru sıralanır.

Hazırlanan test madde veya durumları yukarıda belirtildiği gibi sıralandıktan sonra, bunların duruma göre bir test ya da test takımı (batarya) biçimine sokulması gerekir. Dördüncü adımda işte bu son iş yapılır. Kendi içlerinde sıralanmış olan en küçük madde ya da durum kümelerinden başlanarak bunlar, aynı test içinde bulunabilme açısından incelenir. Bir kümedeki madde veya durumların tümü aynı test içinde bulunamayacaksa bunlar da alt kümelere ayrılır ve her alt küme ayrı bir test biçiminde düzenlenir. Ancak bu düzenlemede bir yandan madde veya durum kümelerinin parçalanmamasına öte yandan da yukarıdaki ilk adımda oluşturulan grupların bir araya getirilmemesine özen gösterilir. Örneğin, bu düzenlemede devimsel davranışların yoklanmasıyla ilgili tüm test durumları, bilişsel davranışları sözlü olarak yoklayan tüm test maddeleri ve duyuşsal davranışları yazılı olarak yoklayan tüm test maddeleri ayrı birer grup oluşturabilir. Bu gruplar içinde, madde formları ayrı bloklar halinde olur. Bilişsel, devimsel ve duyuşsal davranışları madde veya durunlar bir araya getirilemeyeceği gibi, tümü bilişsel davranışlarla ilgili olsa bile test durumlarıyla test maddeleri de bir araya getirilmez. Ayrıca, sözlü tepki gerektiren maddeler, yazılı tepki gerektirenlerden ayrı olarak verilir.

Bir test içinde yer alacak test madde veya durumları belirlendikten sonra, beşinci adımda, bu testle ilgili yönerge ve açıklamalar hazırlanır. Yönergede, testin uygulanması sırasında uyulacak kurallar belirtilir. Bu kurallar gerekirse örneklerle somutlaştırılır. Test yönergesinde örneğin, testin amacı, testteki madde veya durum sayısı, testin uygulanması sırasında göz önünde tutulacak başka kurallar (örneğin; yasaklar, olanaklar), teste başlarken ve testi bitirince yapılacak işler (örneğin tepkilerin nasıl belirtileceği, nelerin ve nereye teslim edileceği) ilgililere açık, anlaşılır ve doğrudan bir anlatımla sunulur. Testin tümüne veya belli bölümlerinin başına konan açıklamalarda ise, testin tümü veya belli bölümlerindeki madde veya durumların nitelikleri ve özellikle bunlara tepkide bulunurken (örneğin sorular cevaplanırken) izlenmesi beklenen yol anlatılır. Açıklamalar da, ilgililere, açık, anlaşılır ve doğrudan bir anlatımla sunulmalıdır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 188-190).