Devimsel Öğrenmelerin Ölçülmesi

Esas itibariyle devimsel nitelikte olan davranışsal özellikler, belirleyici kritik davranışlar olarak, teknik öğretimde yaygın olan deyimle işlemlere (operasyonlara) ve bu kritik davranışlar da yapı taşları yani temel davranımlar olarak, yine teknik öğretimde yaygın olan deyimle işlem basamaklarına ayrılırlar. İşlem basamakları belli sıra ve uyarlıkla sergilenince bunların oluşturduğu işlem (kritik davranış), belirleyici işlemlerin tümü bir madde ya da konu üzerinde sergilenince de bu işlemlerin belirlediği iş yapılmış (davranışsal özellik gösterilmiş) olur. Makineye iplik takma, iplik ayarını yapma, kumaşı makineye yerleştirme,… basamaklarındaki davranışlar belli sıra ve uyarlıkla sergilenince “düzgün makine çekme” işlemi yani dikişleri dikme, kol geçirme, yaka takma,… işlemleri aynı malzeme üzerinde sergilenince de “gömlek dikme işi” yapılmış, diğer bir deyişle gömlek dikme becerisi gösterilmiş olur.

Devimsel nitelikte olan davranışsal özellikler üzerinde doğrudan gözlem olanakları bulunduğundan, bu alanda ölçme yaparken şöyle bir durum söz konusudur. Ölçme sonunda elde edilen ölçülerin geçerliğinin yüksek olması için bu tür özelliklerin doğrudan gözlenmesine çalışılmaktadır. Bu amaçla “gerçek iş”teki ya da “gerçek durum”lardaki davranışların gözlenmesine dayanan testler hazırlanmaktadır. Örneğin kişilerin belli niteliklerdeki bir gömleği, yine belli sınırlayıcı koşullar altında dikme gücü ölçülecek ise bu kişiye öngörülen koşullarda gömlek diktirme yoluna gidilmektedir. Başka bir amaçla, örneğin, bir ezgiyi belli sınırlayıcı koşullar altında yorumlaması (icra etmesi) istenmektedir. Her iki halde de, elde edilen ürünün beklenene yani erişilmesi öngörülmüş olan yetkinlik ve kararlılığa uygunluk derecesine bakılmaktadır. Böyle bir uygunluğun, sayısal bir değerle gösterilmesine çalışılmaktadır. “Gerçek” durumlara yaklaşıldıkça geçerliği yüksek, yani gerçek değerlere yakın ölçüler elde etme olasılığı artmaktadır. Ne var ki, bir testin maddeleri niteliğindeki “iş”ler gerçek boyutlara yaklaştırıldıkça gözlem yolları karmaşıklaşmakta ve ölçme sonucu olarak elde edilen sayısal değerlerde yüksek bir güvenirlik (örneğin gözlemciler arasında sıkı bir uyum ve puanlamada objektiflik) zorlaşmaktadır. Son yıllarda ses ve görüntü katırlarının bu son türden aksaklıkları giderme amacıyla kullanılmaya başlaması, bu alana umut verici bir gelişme olarak görülmektedir. Bu gibi olanakların pahası azaltılabilirse, çözüme doğru büyük bir adım atılmış olacaktır.

Yukarıda sözü edilen sorunlara biz çözüm olmak, yani emek, zaman ve pahada ekonomi, gözlemlerde kolaylık ve objektiflik sağlamak için bu tür özellikleri ölçmede kullanılacak olan testlerin “gerçek iş”ler yerine bu işlere benzemekle birlikte daha yalın ve yapay (sun’i) olan örneklerden oluşturulması yoluna da gidilmiştir. Ancak testin maddeleri durumundaki “iş”ler gerçek işlerden uzaklaştırıldıkça, elde edilen kolaylık ve objektifliğin, bu yolla sağlanan ölçülerin gerçek farkları yansıtma gücünden, yani geçerliğinden ödün verme karşılığında elde edilmekte olması tehlikesi de artmaktadır.

Esas itibariyle devimsel nitelikteki davranışsal özelliklerin ölçülmesiyle hizmet edilebilecek değişik amaçlar arasındaki farkla ilgili durum şöyledir. İster öğrenme eksiklikleriyle güçlüklerin, isterse söz konusu özelikle ya da özelliklerde erişilmiş olan öğrenme düzeyinin (erişinin) belirleme amacı ile ölçme yapılmakta olsun, yukarıda söylenenler değişmez. Amacın değişmesiyle ortaya çıkabilecek olan farklar daha çok ölçme aracıyla bir özelliğin hangi oluşum basamaklarının yoklanacağı noktasında kendini gösterir. Öğrenme eksiklikleriyle bu eksiklere yol açan güçlüklerin belirlenmesi amacına yönelik ölçmelerde kullanılacak ölçeklerin, adayların o anda erişmiş olmaları beklenebilecek tüm gelişme aşamalarını (değişik yetkinlik ve kararlılık derecelerini) kapsaması ve bu koşulla, aşamalı hedef dizilerinin tüm öğelerini kuşatması gerekir. Bu yolla adayların belli bir davranışsal özelliğin hangi gelişme evrelerinde, hangi yetkinlik ve kararlılık derecelerinde oldukları meydana çıkarılabilir Erişmiş olduğu görülen düzey umulanın gerisinde kalmışsa, tamamlayıcı öğrenmelerin neler olabileceği ve eksiklerin hangi sıra ile daha kolay öğrenilebileceği saptanabilir. O halde, öğrenme eksikleriyle bu eksiklere yol açan güçlükleri belirleme amacıyla kullanılacak ölçme araçları, söz konusu devimsel özelliklerin tüm öğelerini (belirleyici kritik davranışlarla bu kritik davranışları oluşturan davranımları) yoklamalı ve bütün özellikleri bu şekilde kuşatmalıdır. Ölçmelerde, devimsel özeliklerin belli başlı gelişme evrelerinin tümü ele alınmalı, bu özellikler değişik yetkinlik ve kararlılık dereceleriyle ölçmeye konu edilmelidir. Bu koşulların yerine getirilmesi halinde öğrenme eksikleri ve güçlükler meydana çıkarılabilecektir. Eksik tamamlama önlemlerinin etkililiği de yine, böyle ölçmelerin yapılmış olmasına bağlıdır.

Yukarıda sözü edilenler, daha önceki gömlek dikme örneğine uygulanırsa şöyle olabilir. Öğrenme eksikleri ile bu eksiklere yol açmış olabilecek güçlüklere inme amacı ile yapılan bir ölçmede, gömlek dikme yeterliğini belirleyen bütün temel işlemler ile bu temel işlemleri oluşturan tüm işlem basamakları değişik yetkinlik ve kararlılık dereceleriyle yoklanmalıdır. Böyle bir ölçme yapılmalıdır ki, gömlek dikme yeterliğini belli yetkinlik ve kararlılık dereceleriyle kazanmamış olan adayların, hangi işlemlerdeki aksamalar yüzünden istenen düzeye erişememiş oldukları; aksamalara konu olan işlemlerdeki yetersizliklerin hangi işlem basamaklarındaki eksiklerden kaynaklandığı belirlenerek, bu adayların, önce o işlem basamaklarındaki, sonra o işlem basamaklarını içeren işlemlerdeki ve daha sonra da gömlek dikme yeterliğindeki eksikleri etkili bir biçimde giderebilsin. Öğrenme eksikleri ile bu eksiklere yol açan güçlüklerin teşhisi için böyle bir ölçmenin yapılması zorunludur. Gömlek dikme yeterliği doğrultusunda erişilmiş olan düzeyi belirleme amacı ile yapılacak olan bir ölçmede bu denli ayrıntılara inme gereği yoktur. Adayların belli niteliklerdeki birer gömleği, yine belli sınırlayıcı koşullar altında dikip dikemediklerinin meydana çıkarılması yeterli olabilir (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 93-97).