Madde Puanlari Analizi

Bugüne kadar sadece seçmeli maddeler için kullanılabilecek madde puanı analizi yöntemleri geliştirilebilmiştir. Seçmeli tür maddeler için yapılan madde puanı analizlerinde daha çok, maddenin üç yönü üzerinde durulur. Bunlar (1) maddenin kolaylığı ve buna bağlı olarak güvenirliği, (2) maddenin ayırıcılığı ve buna bağlı olarak geçerliği, (3) maddenin doğru cevap dışındaki seçeneklerinin, yani çeldiricilerin işlerliğidir. Seçmeli test maddeleri için yapılan değişik madde puanı analizlerinin hemen hemen tümünde maddenin bu üç yönüne ilişkin bulgular elde edilmeye çalışılmaktadır.

Madde puanı analizlerinde yararlanılan bilgiler göz önünde tutulduğunda kimi analizlerde, deneme örnekleminde bunların normal, puan ikililerinin ikili (bivariate) normal dağılım gösterdiği sayıtlıları ile örneklemin belli alt bölümlerinden, elde edilen cevaplar üzerinde durulmaktadır. Örneklemdeki cevaplayıcılar, genellikle test puanlarına göre sıralanmakta, sadece üst ve alt uçlarda bulunan %27’lik dilimlerden elde edilen cevaplar analiz edilmektedir. Kimi analizlerde ise, örneklemin tümünden elde edilen cevapların analizi yoluna gidilmektedir.

Madde puanı analizlerinde kullanılan istatistiksel teknikler de değişiktir. Kimi analizlerde doğru cevap yüzdeleri ile madde ve test puanları arasındaki korelasyonun yaklaşık değerleri hesaplanırken, kimi analizlerde bu yüzde ve korelasyonların örneklem değerleri hesaplanmaktadır.

Maddenin kolaylığı, ayırıcıları ve çeldiricilerin işlerliği ile ilgili bulguları ortaya koyma amacı ile yapılacak analizlere geçmeden önce, cevapların bu amaçlarla analiz edilebilecek duruma getirilmesi, yani analize hazırlanması konusunu ele almak yararlı olacaktır. Cevaplar analize hazırlanırken, deneme uygulamasından elde edilen tüm cevaplar puanlanır, testin tümünde ve varsa değişik alt bölümlerinde yer alan sorulara verilen doğru cevaplar sayılır. Puanlama bittikten sonra eldeki tüm cevap kağıtları en yüksek puan alandan en düşük puan alana doğru sıralanır. Daha sonra, cevaplayıcıların tümünün mü yoksa belli gruplarının mı dikkate alınacağına karar verilir.

Denemesi yapılmış olan bir test maddesinin güçlüğü, doğru cevap sayısının tüm cevaplayıcılar sayısına oranı, kısaca doğru cevap yüzdesi olarak tanımlanır. Bir maddeyi cevaplayıcıların büyük bir kısmı doğru cevaplamışsa bu madde kolay, güçlüğü az bir maddedir. Böyle bir madde için hesaplanan güçlük göstergesi bire yaklaşır. Öte yandan, tüm cevaplayıcıların çok az bir kısmının doğru cevapladığı bir madde, zor bir maddedir. Böyle bir madde için hesaplanan güçlük göstergesi sıfıra yaklaşır.

Daha doğru bir güçlük göstergesi elde etmek için tüm cevaplar göz önünde tutulmalıdır. Ancak, tüm cevapların göz önünde tutulması için, özellikle büyük gruplarda çok zaman ve emek harcanması gerekir. Bu yüzden, özellikle puan dağılımının normale yaklaştığı ya da puan dağılımında belirgin bir çarpıklık (asimetri) olmadığı durumlarda çoğu kez, ikinci yoldan bulunan yaklaşık değerlerle yetinilir.

Denenmiş olan bir maddenin ayırıcılığı onun, yoklanan davranışa sahip olan cevaplayıcıları bu davranışa sahip olmayanlardan ayırma derecesidir. Her maddenin doğru cevaplanabilmesi için, gerekli olan bir davranış, bir öğrenme ürünü vardır. Buna, maddenin yokladığı davranış denir. Bir madde iki tür adayı, birbirine hiç karışmayacak biçimde ayırabiliyorsa böyle bir maddenin ayırıcılığı tamdır. Genellikle ayırabiliyor fakat bazen ayıramadığı da oluyorsa maddenin ayırıcılığı, bu iki tür adayı birbirine karıştırması ölçüsünde azdır.

Bir maddenin ayırıcılığını belirleyebilmek için, hangi cevaplayıcıların maddeyle yoklanan davranışa sahip olduğunu, hangi cevaplayıcılarınsa bu davranışa sahip olmadığını belirlemenin bir yolu bulunmalıdır. Bu bilinebilirse, madde böyle adaylara uygulanır ve yoklanan davranışa sahip olan ve olmayanlardan ne kadarının bu maddeyi yanlış cevaplayanlar ile, yoklanan davranışa sahip olmayan cevaplayıcılardan bu maddeyi doğru cevaplayanlar bu maddeyle birbirinden doğru olarak ayrılamıyor demektir. Böyle bilgilerden yararlanarak maddenin ne derecede doğru ayırabildiği ortaya konabilir. Madde puanı analizlerinde, bir madde ile yoklanan davranışa kimlerin sahip olduklarının belirlenmesine yarayacak bir bilgi yoktur. Bu amaçla, genellikle test puanından yararlanılır. Test puanı yüksek olanların, böyle bir testte bulunan maddelerle yoklanan davranışlara sahip olma olasılıkları, test puanları düşük olanlarınkinden daha yüksektir. Ama durumun, her madde ve her cevaplayıcı için aynen böyle olmayabileceği de açıktır. Ne var ki, birçok durumda elde daha iyi bir ölçüt yoktur. Test puanı, elde bulunan en iyi ve belki de tek ölçüttür.

Seçmeli maddelerdeki çeldiriciler, maddeyle yoklanan davranışa sahip olmayanlara, başka bir deyişle bu davranışı öğrenmemiş olanlara doğru görünmek üzere hazırlanır. Böylelikle yoklanan davranışa sahip olmayan cevaplayıcıların, maddenin doğru cevabını değil de çeldiricilerden birini doğru cevap sanması sağlanmaya çalışılır. Böyle bir sonuç elde edilebilirse, maddeyle yoklanan davranışa sahip olmayanlar maddeden puan alamaz, sadece bu davranışa sahip olanlar puan alabilir. Beklenen bu olmakla birlikte, gerçek durumlarda bu ideale ancak bir dereceye kadar yaklaşılabilir. Hemen hemen hiçbir seçmeli maddede, bu maddeyle yoklanan davranışa sahip olmayanların tümü çeldiricileri doğru cevap sanmaz. Çeldiricilerin işlerliği, yani işleyiş yönü ve derecesi incelenirken, yukarıda sözü edilen ideale ne derecede yaklaşmış olduğuna bakılır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 203-211).