Öğrenmede Erişilen Düzey

Esas itibariyle bilişsel nitelikteki öğrenmelerde erişilen düzeyi belirleme amacını güden testler (erişi testleri), ülkemizde de bazı örnekleri olan testlerdir. Ancak bu örnekleri iyi örnekler olarak kabul etmeyecek ve aşağıda, bir ölçüde de olsa, değişik bir yaklaşımı savunmaya çalışacağız.

Bilişsel öğrenmelerde erişilen düzeyi belirleme amacına yönelik testlerde elde edilen veriler, çoğu kez adayı değerlendirmede kullanılır. Ancak bu sonuçlar, öğretim programının sağlamlık ve işe yararlık ya da, bu etkinin denetim altına alınması koşulu ile sunulan öğretim hizmetinin etkililik derecesini değerlendirmede de kullanılabilir. Bu tür testler, öğrenme-öğretme sürecinin bir parçası değil, onun tamamlayıcısıdır. Bu yönüyle düzey belirleme testleri, daha önce ele alınmış olan öğrenme eksikleri ile bu eksiklere yol açan güçlükleri belirleme (izleme) testlerinden ayrılırlar.

Eğitimin hedefleri doğrultusunda erişilmiş bulunan öğrenme düzeyini belirleme testleri, duruma göre bir ders ya da kursun sonunda, ortasında ve sonunda ya da çeyreklerinde ve sonunda kullanılabilir. Bu testlerin kullanılma sıklığı, her öğrenme ünitesinin bitiminde uygulanan izleme testlerinin kullanılma sıklığından daha azdır. Düzey belirleme (erişi) testleri, verildikleri zamana kadar öğrenilmiş olan ünitelerin tümünü kapsar ve bu bakımdan, izleme testlerinden daha geniş kapsamlıdır.

Eğitim hedefleri doğrultusunda erişilmiş bulunan öğrenme düzeyi belirleme amacına yönelik testler, adlarından da anlaşılacağı gibi, hedefler doğrultusunda ilerlerken adayların geçeceği basamaklar niteliğindeki önkoşulları kapsayan ve onları, öğretim programında belirlenmiş olan yetkinlik ve kararlılık dereceleriyle yoklayan testlerdir. Bu testlerle ölçülen davranışsal özellikler, ötekiler arasında daha genel, gerçek yaşam açısından daha anlamlı ve farklı uğraşlarda işe yarama (transfer) olanakları daha engin olan davranışsal özelliklerdir. Öğrenmede erişilen düzeyi belirleme testlerinde bu özellikler, kabul edilebilecek en düşük yetkinlik ve kararlılık derecelerinde yoklanır. Bunların, değişik yetkinlik ve kararlılık derecelerinde yoklanması yoluna gidilmez.

Öğrenmede erişilen düzeyi belirleme amacını güden testler hazırlanırken, önce ders ya da kursun testte kapsanacak olan kesimi için bir ayrıştırma (analiz) yapılmış olup olmadığına bakılır. Dersin öğretim programı hazırlanırken böyle bir belirtke tablosu hazırlanmışsa, dersin testte kapsanacak kısmında öğretilmesi öngörülmüş bulunan öğeler buradan alınır. Öğretim programının hazırlanması sırasında böyle bir belirtke tablosu hazırlanmamışsa, testin kapsayacağı kısım için bir belirtke tablosunun hazırlanması gerekir. Çünkü düzey belirleme testleri böyle bir belirtke tablosuna dayalı olarak hazırlanır. Testte tabloda yer alan öğelerin kapsanmasına ve bu öğelere, öğretimdeki ağırlıklarına uyumlu bir biçimde yer verilmesine çalışılır.

Belirtke tablolarında örneklendirilen biçimde bir ayrıştırma (analiz) yapılarak testte kapsanacak belirtkeler saptandıktan sonraki iş, bu belirtkelerin verilen ağırlıklarla teste yansımasını, yani bunların test maddeleriyle örneklenmesini sağlamaktır.

Test sonuçları adayların, eğitimin hedefleriyle tutarlı öğrenme düzeylerinin belirlenmesinde kullanılacaksa, belirtkelerin teste yansıması ile ilgili olarak şu önlemlere gerek vardır: Testteki maddeler (sorular), ders ya da kursun söz konusu kesiminde gerçekleştirilmesi öngörülmüş bulunan tüm hedefleri kapsamalıdır. Testte, bu hedeflerde kapsanan davranışsal özelliklere, öğretimdeki önemleriyle uyumlu bir yer ve ağırlık verilmiş olmalıdır. Ayrıca, ders ya da kursun ilgili kesiminde gerçekleştirilmesi öngörülen tüm hedeflerde kapsanmış bulunan davranışsal özellikler, kabul edilebilecek en düşük yetkinlik ve kararlılık dereceleriyle veya daha yüksek düzeylerde yoklanmakta olmalıdır. Davranışsal özellikler yoklanırken, kabul edilebilecek en düşük yetkinlik ve kararlılık derecesinin altına düşülmemelidir. Sonuçta, her aday için ayrı ayrı olmak üzere, bu adayların hedeflerde kapsanmış olan bütün davranışsal özellikleri kazanma derecelerini gösteren en az birer ölçü (örneğin puan) elde edilebilmedir. Hesaplanacak her test puanı, her adayın öğrenmesi beklenen yeni davranışsal özellikleri, öngörülen yetkinlik ve kararlılık dereceleriyle veya daha yüksek düzeylerde kazanmış olup olmadığını gösterme gücünde olmalıdır. Böyle bir ölçü ancak, hedeflerde kapsanmış olan davranışsal özelliklerin testte iyi bir şekilde örneklenmiş olmasıyla sağlanabilir.

Test sonuçları adayların hedeflerle tutarlı öğrenme düzeylerinin meydana çıkarmak amacı ile değil de, öğretim programının sağlamlığını ve işe yarama derecesini meydana çıkarmak için kullanılacaksa, belirtkelerin teste yansıtılması konusunda farklı bazı önlemlere gerek vardır. Öğretim programının sağlam olması demek, orada öngörülmüş bulunan ilişkilerin gerçeğe uyması, yani programda belirtilen öğrenme-öğretme etkinliklerine yer verilmesi halinde ürün olarak gerçekleşeceği belirtilen öğrenmelerin, bu etkinliklerin ürünü olarak meydana gelmesi demektir. Durumun böyle olup olmadığını, ortaya koymak amacı ile bir değerlendirme yapılacaksa eldeki ölçülerin, öğretim programında ifade edilmiş bulunan her hedefin gerçekleşme derecesini ayrı ayrı gösterme gücünde olması gerekir. İdealde bu kadarı ile de yetinilmeyebilir. Ölçülerin, her öğrenme ünitesinde gerçekleştirilmek istenen davranışların ne derecede gerçekleştiğini de gösterme gücünde olması beklenebilir. Ancak bu beklenti, genellikle düzey belirleme testleri ile gerçekleştirilmez. Bu son amaçla, izleme testi sonuçlarından yararlanılır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 111-116).