Test Ve Alt Test Puanları Analizi Ve Güvenirlik

Hazırlanan testin amacı ne olursa olsun, deneme uygulaması sonuçları üzerinde test ve alt test puanları analizine başlamadan önce bazı hazırlıklar yapılmalıdır. Test ve alt test puanlarının analiz edilebilmesi için bu puanların hesaplanmış olması, bu puanların analizinde kullanılacak başka ölçütler varsa onlarında hazırlanması ve bütün bu bilgilerin analiz ortamına aktarılması gerekir.

Test puanı ve alt puanlarının hesaplanması için ilkin ölçme sonuçlarının sayısallaştırılması gerekir. Testten ayrı bir cevap kağıdı kullanılmış ise sayısallaştırma cevap kağıdı üzerinde yapılır. Seçmeli ve doğru/yanlış gibi puanlaması objektif olan testlerde bu işlem doğrudan ve bir şablon veya makine yardımı ile yapılabilir. Bu son halde yapılan iş sadece saymadan ibarettir. Test puanı hesaplanacaksa bir kez, alt puanlar da hesaplanacaksa bunlardan her biri için birer kez sayma yapılacaktır. Alt puanlarda hesaplanacaksa bunlardan her birinin neleri kuşatacağı ve nasıl hesaplanacağı da yine test planında belirtilmelidir.

Analizlerde adayın öğrenmeyle ilgili özgeçmiş göstergeleri aynı alandaki öğrenmeleriyle ilgili başka ölçüler ve denenen testin tekrarından elde edilmiş olabilecek ölçüler de analize girecekse bunların da elverişli birer biçime sokularak analize hazırlanması gerekir. Test ve alt test puanları ile ölçüt ölçüleri analize elverişli bir hale getirildikten sonra yapılacak olan iş, bunların analiz ortamına aktarılmasıdır. Analiz ortamına aktarma işlemlerinin neler olacağı, analizlerin nasıl yapılacağına bağlıdır.

Testte sayısallaştırma, puanlama ve sonuçları analiz ortamına aktarma işlemleri böylece tamamlandıktan sonra, uygulama sonuçları üzerinde test ve alt test puanları analizine geçilebilir.

Test ve alt test puanları analizinde yapılan ilk iş, ölçüt ölçülerin ile test ve alt puanlarından her biri için ayrı ayrı olmak üzere, örneklemin aritmetik ortalamasını ve standart sapmasını, örneklemdeki puan dağılımının çarpıklık (kayışlılık, skewness) ve sivriliğini (peakedness) ve örneklemdeki bireylerin tam ölçüleri ile ilgili ikili korelasyonları hesaplamaktır.

Test ve alt test puanlarının analizinde yapılan ikinci iş ise ilk basamakta hesaplanan istatistiklerin yorumlanmasıdır. Bu aşamada, hesaplanan istatistiklerden yararlanarak testin, denenen biçimiyle güvenirlik ve geçerliğinin belirlenmesine çalışılır. Daha sonra, testin bu nitelikler bakımından amaca elverişli olup olmadığına bakılır.

Güvenirlik tahmini ile ilgili çalışmalarda, hangi hata kaynaklarının söz konusu olabileceği ve bunlardan hangilerinin testin kullanılış amacıyla yakından ilgili olduğu üzerindeki düşüncelere bağlı olarak, testin iki yarısı, tekrarları ya da eşdeğer formları arasındaki uyuma bakılabilir. İstenirse, çeşitli değişkenlik kaynaklarının test veya alt test puanları değişkenliğindeki paylarını belirlemek için bir değişkenlik analizi yapılabilir. Güvenirlik tahmininde, önemli hata kaynağının testteki maddelerle ölçülen davranışların heterojenliği olduğu düşünülüyorsa, her cevaplayıcı için testteki tek ve çift numaralı sorulardan alınan puanlar birer alt puan biçiminde birleştirilir ve bu puanlar arasındaki korelasyona bakılır. Tek ve çift numaralı maddelerin cevaplarından hesaplanan bu puanlar arsındaki korelasyon yüksekse testin, ölçtüğü davranışlar bakımından birörnek (homojen) olduğuna karar verilebilir. İki yarı test puanı arasındaki korelasyon düşükse testin, bu korelasyonun düşüklüğü ölçüsünde heterojen olduğuna karar verilebilir. Genellikle değişik davranışları ölçen maddelerden oluşan bir testin iki yarısından elde edilen puanlar arasındaki korelasyonun çok yüksek olması beklenemez. Bu korelasyon, sadece bir tane davranışsal özelliği ölçmeye çalışan başka testlerle ilgili korelasyonlardan daha düşük olur.

Test puanlarına yansıyan hatanın daha çok uygulama koşullarının değişmesinden kaynaklandığı düşünülüyorsa, testin aynı kişilere aralıklı olarak iki kez uygulanmasıyla elde edilen test veya alt test puanları arasındaki korelasyona bakılabilir. Tekrarlardan elde edilen test veya alt test puanları arasındaki korelasyon yüksek ise, test veya alt test puanlarının uygulama koşullarındaki değişmelerden pek etkilenmediği sonucuna ulaşılabilir. Testin aynı kişilere en az iki kez uygulanmasıyla elde edilen puanlar arasındaki korelasyon düşükse, test veya alt testin uygulama koşullarındaki değişmelerden etkilendiği ve etkilenme derecesinin bu korelasyonun düşüklüğü ölçüsünde fazla olduğu sonucuna ulaşılabilir.

Test puanlarına yansıyan hatanın daha çok, kapsamın (hedef-konu öğelerinin, belirtkelerin) örneklenmesindeki yetersizlikten kaynaklandığı düşünülüyorsa bu kez, aynı kapsama dayalı olarak en az iki eşdeğer test hazırlanarak bunların aynı kişilere, benzer koşullarda uygulanmasıyla elde edilen puan veya alt puanlar arasındaki korelasyona bakılabilir. Aynı kişilerin eşdeğer formlardan aldıkları puanlar arasındaki korelasyon yüksek ise bu formların ikisinin de, kapsamı etkili bir biçimde örneklenmekte olduğu düşünülebilir. Eşdeğer formlar arasındaki korelasyon düşükse, bu formların kapsamı aynı derecede örneklemediği; bunlardan en az birinin bu açıdan yetersiz kaldığı sonucuna ulaşılabilir.

Güvenirlik tahmini için değişkenlik analizi yolu tutulursa, test veya alt test puanlarındaki değişkenlik ilkin cevaplayıcılar arası ve cevaplayıcılar içi değişkenlik olmak üzere ikiye bölünebilir. Cevaplayıcılar (veya cevaplayıcı grupları) içi değişkenlik kendi içinde bir kez daha bölümlenerek, değişik etkenlerin bunun içindeki payları belirlenebilir. Böyle bir bölümlemeyle paylar ayrılınca, değişik değişkenlik oranları bulunabilir. Bu yolla, bölümlerin puanlarda gözlenen toplam değişkenliğe katkıları ayrı ayrı ortaya konabilir. Bu paylardan hareketle, test veya alt test puanlarının bu etkenlerden etkilenme dereceleri tahmin edilebilir. Bu son iş yapıldıktan sonra testin güvenirliği, ayrıntılı bir biçimde belirlenmiş olur (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 196-200).