Gözlem Koşullarının Kaydı ve Sayısallaştırılması

GÖZLEM SONUÇLARININ KAYDI

Test planlarında, yoklanacak davranışların öğe ya da işaretçileri üzerindeki gözlem sonuçlarının nasıl kaydedileceği belirlenmiş olmalıdır. Doğrudan gözlem olanaklı ise, gözlem sonuçları “var-yok” biçiminde mi, yoksa “derece” olarak mı ifade edilecektir? Sonuç nereye ve nasıl kaydedilecektir? Atomik öğeler üzerindeki gözlem sonuçları genellikle “var-yok” biçiminde, daha büyük (molar) ve derecelenebilen öğeler üzerindeki gözlem sonuçları ise genellikle “derece” biçiminde kaydedilir. Kayıtlar duruma göre kağıda, zamanlanmış biçimde dönen şeride, ses, görüntü, ses ve görüntü bandına işlenebilir.

Bilişsel davranışların işaretçileri üzerindeki gözlem sonuçları da değişik biçimlerde kaydedilebilir. Bu amaçla varlık-yokluğa bakılıyorsa çeteleme veya dereceleme yapılabilir ve sonuçlar değişik kağıt, şerit, bant vb.ne işlenebilir. Bilişsel davranışlar üzerindeki gözlemlerin kaydı için en çok “cevap kağıdı” denen özel formlar kullanılır. Bu amaçla alışılagelen ve çok kullanılan bir yol adayın, cevaplarını işaretlerken kendi davranışlarına ilişkin gözlem kayıtlarını da tutmuş olmasıdır.

Duyuşsal davranışların işaretçileri üzerindeki gözlem sonuçları da değişik biçimlerde kaydedilebilmektedir. Bu amaçla kağıt-kalem türü bir ölçme aracı, örneğin bir ilgi envanteri ya da tutum ölçeği kullanılıyorsa, ölçekteki maddelere tepkide bulunan aday, tepkilerini özel formlara işaretleyerek kendi davranışlarına ilişkin gözlem kayıtlarını da tutmuş olmaktadır. Gözlemlerin başkaları tarafından yapılmakta olması halinde ise, çeteleme veya dereceleme ve sonuçları değişik kayıtlara, ses, görüntü, ses ve görüntü bantlarına kaydetme yollarına başvurabilmektedir.

Durum ve koşullara en uygun, amaca en elverişli kayıt yolları düşünülmeli ve bunların, olanaklar ölçüsünde iyilerinden yararlanmaya çalışılmalıdır. Bu ilke uyarınca, yararlanılacak kayıt yöntemi belirlenmeli ve test planında belirtilmelidir.

GÖZLEM SONUÇLARININ SAYISALLAŞTIRILMASI

Test planında, yoklanacak olan davranışların öğe ya da işaretçileri üzerindeki gözlem sonuçlarının nasıl sayısallaştırılacağı da belirtilmiş olmalıdır. Buradaki sayısallaştırma deyimi gözlem kayıtlarının, olanaklar ölçüsünde en az anlam kaybı ile, sayılarda (formel ilişkiler sistemi ile) gösterilmesi anlamındadır. Ölçme işleminin can damarı, burada sözü edilen sayısallaştırma işlemidir. Bu yüzden kimi ölçmeciler, ölçmeyi bir sayısallaştırma işlemi olarak alırlar.

Gözlem kayıtlarının nitelik ve anlamlarına bağlı olarak bu işlem, kimi durumlarda her çetelenin sayısal değer olarak bir kabul edilmesi, kimi durumlarda da dereceleri belirtilen sayıların sayısal değerleriyle alınması biçiminde olur. Kimi özel durumlarda ise, çetele ya da derecelerin sayısal karşılıkları regrasyon çözümlemeleri (analizleri) ile belirlenir. Böyle bir çözümlemede belirlenen değerler, ilgili gözlem kayıtlarının sayısal değerleri olarak alınır. Bu işlem, bir tür ağırlıklandırmadır.

Gözlem kayıtlarının sayısallaştırılmasında, çok sorulu ve kısa cevaplı testler için her doğru cevaba bir puan verme yoluna gidilmektedir. Her gözlem kaydının sayısal değeri, varlık gösteriyorsa bir, yokluk gösteriyorsa sıfır kabul edilmektedir. Her madde ile ilgili cevaba, yukarıdaki gibi bir regrasyon çözümlemesiyle belirlenecek sayısal değer verme yoluna gidilmektedir. Tutum ölçeği gibi araçlar için her cevaba (kayda) ya önceden belirlenen sayısal değerler verilmekte ya da, bu son amaçla regrasyon çözümlemelerinden elde edilen değerler kullanılmaktadır.

Bir testte yoklanan davranış öğe ya da işaretçileri üzerindeki gözlem kayıtlarının sayısal değerlere dönüştürülme biçimi, ölçme sonuçlarının geçerlik ve güvenirliğini etkileyebilir. Bu nedenle sayısallaştırma, bu iki teknik özelliği olanaklar ölçüsünde en yüksek düzeylere çıkaracak biçimde olmalıdır. Yukarıda sözü edilen regrasyon çözümlemelerinde böyle bir amaçla hareket edilmektedir. Ölçüt ölçüleri ile puanlar arasındaki korelasyonu en yüksek düzeye çıkaracak bir ağırlıklandırma yapılmaktadır. Böyle bir ağırlıklandırmada, madde puanlarına verilecek lineer bileşim katsayıları bulunmaktadır (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 153-155).