Gözlenecek İşaretçiler

Bir testte yoklanacak olan davranışların belirlenmiş olması da yeterli değildir. Test planında, bu davranışların yoklanmasında yararlanılacak yaklaşımlar da belirlenmiş olmalıdır. Yoklanacak olan davranışlar doğrudan gözleme elverişli değilse bu belirleme işleminin önemi de artar. Örneğin, hatırlama, anlama, düşünme, sevme, ilgi duyma gibi doğrudan gözleme elverişli olmayan örtülü davranışların, doğrudan gözleme elverişli olan işaretçilerine bakılması, onların bu tür işaretçiler aracılığıyla gözlenmesi gerekir. Durum böyle olunca test planında, bu gibi örtülü davranışların hangi işaretçilerine bakılacağının belirlenmiş olması önem kazanır.

Yoklanacak davranışların gözlenmesi sırasında hangi öğelere ya da duruma göre hangi işaretçilere bakılacağı belirlendikten sonra bu kadarının, yoklanacak davranışın öğrenebilme derecesini tam olarak meydana çıkarmış olup olmayacağına karar verebiliriz. Saptanan öğe ya da işaretçilere bakıldığında, yoklanacak davranışın öğrenilme derecesi belli bir doğrulukla (emniyetle) ortaya konamayacaksa bu tür zayıflık ve eksiklerin giderilmesine çalışılmalıdır. Özellikle doğrudan gözleme elverişli olmayan örtülü davranışlarla bu davranışların işaretçileri arasındaki bağ, “davranışın belli bir olasılıkla var” olduğunu gösterdiğinden hiçbir işaretçinin ya da işaretçi takımının, ilgili davranışın varlığına kesin kanıt sayılamayacağından söz edilmişti. Bu noktada, aradaki bu bağın olanaklar ölçüsünde güçlendirilmesi gereği üzerinde durulmaktadır. İşaretçiler görülürse, davranışın varlığının da yüksek bir olasılık halini alması için çalışılmalı; bu amaçla her türlü önlem alınmalıdır.

Testlerde yoklanacak olan davranışların ayrıntılarıyla belirlenmesinde, belirtke tablolarından yararlanılır. Hatırlanacağı üzere belirtke tablosunda hangi hedeflere ulaşmaya çalışılacağı, bu hedeflere ulaşmak için hangi davranışların öğretileceği, bu davranışlar öğretilirken hangi konu öğelerinden yararlanılacağı ve her hedef-konu öğesine ne derecede bir ağırlık tanınacağı belirlenmiştir. Hedefler doğrultusundaki öğrenme düzeyini ve öğretim programının işe yarama, öğretim hizmetinin etkililik dereceleri belirleme amacıyla yapılan tüm ölçmelerde, belirtke tablosunda verilen hedefleri tanımlayıcı kritik davranışların tümü ya da duruma göre belli bir bölümü yoklanır. Dersin öğretimi için hazırlanmış olan bu tablodan hareketle, ölçme amacına hizmet edecek bir tablo hazırlanır. Testte nelerin, nasıl ölçüleceği bu tabloda belirtilir. Adayların derse hazır oluş düzeylerinin belirlenmesinde kullanılacak testler için de, aynı biçimde fakat dersteki öğrenmeleri değil, bunların önkoşullarını içeren bir tablo hazırlanır.

İŞARETÇİLERİN GÖZLENME SIKLIKLARI

Test planında, yoklanacak davranışların öğe ya da duruma göre işaretçilerinden ne kadarına bakılacağı ve ayrıca, bu öğe ya da işaretçilerin ne kadar sıklıkla, örneğin test içinde kaç kez, kaç tane soru ile yoklanacağı da belirlenmelidir. Hedefleri tanımlayan davranışların, testte yoklanacak olan öğe ya da işaretçilerin çeşidini artırmak, testin geçerliğini artırıcı bir önlemdir. Yoklanmasına karar verilen öğe ya da işaretçilerin bir test içindeki yoklama sıklıklarını, örneğin bir öğe ya da işaretçiyi yoklayan soru sayısını artırmak ise daha çok, testin güvenirliğini artırıcı bir önlemdir. Örneğin, atom kavramının tanımını hatırlama yoklanacak olsun. Testin bir sorusunda, atom kavramının tanımı başka birkaç tanım arasından, başka bir sorusunda, yukarıdakilerin tümünden farklı birkaç tanım arasından, … seçtiriliyorsa, bu durumda, elde edilecek ölçünün esas itibariyle güvenirliği artırılmaktadır. Yok eğer testin bir sorusunda, verilen bir tanımın atomun tanımı mı olduğu, başka bir sorusunda, verilenlerden hangisinin atomun tanımı olduğu hangilerinin atomun tanımı olmadığı, daha başka bir sorusunda, verilen ifadenin atomun tanımı olması için bu ifadeye neyin eklenmesi ya da ifadeden neyin çıkarılması gerektiği, … soruluyorsa, bu durumda da elde edilecek ölçünün esas itibariyle geçerliği artırılmaktadır. Çünkü ilk durumda aynı işaretçi birkaç kez, ikinci durumda ise değişik işaretçiler birer kez gözlenmektedir.

Bir testte yoklanan davranışlarla ilgili olarak, bir öğe ya da işaretçiyi yoklama sıklığı artırılırsa ölçünün daha çok güvenirliği, bir davranışın yoklanan öğe ya da işaretçi çeşidi artırılırsa ölçünün daha çok geçerliği artar. Yoklanacak öğe ya da işaretçilerin hem çeşidini hem de sıklığını artırma olanağı sınırlıdır. İlk bakışta kolay bir çözüm gibi görünebilecek olan bu yolu izlemenin pahası büyüktür. Bu yol izlendiğinde bir testte bulunamayacak kadar çok madde (soru) ile uğraşılması gerekir ve uygulamada zorluklarla karşılaşılabilir. Elde edilecek ölçünün güvenirlik ve geçerliğini artırmanın başlıca yolu budur; her davranış için bu yola başvurulamaz. Üstelik kimi amaçlar için belli bir güvenirlik ve geçerlik düzeyinde olan ölçüler yeterlidir; bir testin güvenirlik ve geçerliğinin çok yüksek olması zorunluluğu yoktur. Çoğu kez test geliştiricinin, belli bir paha ile sağlanabilecek en yüksek güvenirlik ve geçerliğin ne olabileceğini tahmin etmesi ve sadece gerekli olan düzeyde güvenilir ve geçerli bir test hazırlaması beklenir.

Test planında amaç, yoklanacak davranışlar, gözlenecek işaretçiler ve bunların gözlenme biçimi belirlendikten sonra, yapılacak olan iş ana çizgileriyle belirlenmiş olur. Test planının bundan sonra ele alınacak kısımlarında, buraya kadar ana çizgileriyle belirlenmiş olan işin, olanaklar ölçüsünde en iyi bir biçimde görülmesini sağlayacak önlemler üzerinde durulur (Özçelik, Ölçme ve Değerlendirme, 2016, s. 148-151).